دکتر راحله روح الله نژاد | بهترین متخصص زنان و زایمان در اصفهان | سزارین | زایمان طبیعی
تهوع و استفراغ در دوران بارداری موضوعی طبیعی و رایج است که بسیاری از زنان در سه‌ماهه اول آن را تجربه می‌کنند. اما در برخی موارد، شدت این حالت‌ها فراتر از انتظار است؛ به‌حدی که نه‌تنها زندگی روزمره مختل می‌شود، بلکه خطراتی برای سلامت مادر و جنین به‌وجود می‌آید. این وضعیت خاص را در علم پزشکی هایپرامسیس گراویداروم می‌نامند.
اما خبر خوب این است که درمان تهوع شدید بارداری (هایپرامسیس گراویداروم) ممکن است، هرچند به مراقبت و پیگیری دقیق نیاز دارد. در این مقاله به زبانی واقعی و کاربردی به بررسی علل، نشانه‌ها و راه‌های درمان این حالت دشوار در بارداری می‌پردازیم تا هم زنان باردار و هم اطرافیانشان با آگاهی بیشتر، این دوره را بهتر مدیریت کنند.
هایپرامسیس گراویداروم چیست؟
هایپرامسیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) به حالتی گفته می‌شود که تهوع و استفراغ دوران بارداری از حالت طبیعی خارج شده و به شدت مداوم و ناتوان‌کننده می‌رسد. در این حالت، فرد ممکن است نتواند غذا یا مایعات را در معده نگه دارد، دچار کاهش وزن چشمگیر شود، و حتی نیاز به بستری شدن پیدا کند.
تفاوت آن با تهوع معمول بارداری در شدت، تداوم و تأثیر آن بر سلامت عمومی بدن است. در حالی که تهوع معمول در ساعات صبح و طی چند هفته اول بروز می‌کند، هایپرامسیس گراویداروم ممکن است در کل روز ادامه داشته باشد و حتی تا ماه‌های میانی یا پایانی بارداری ادامه یابد.
چرا این وضعیت ایجاد می‌شود؟
پزشکان هنوز دلیل قطعی این وضعیت را نمی‌دانند، اما عواملی مثل افزایش هورمون HCG (هورمون بارداری)، وجود دو قلو یا چند قلو، سابقه این بیماری در بارداری قبلی یا در خانواده، و شرایط زمینه‌ای مانند میگرن یا مشکلات گوارشی در گذشته می‌توانند احتمال بروز این وضعیت را افزایش دهند.
در برخی خانم‌ها، بدن نسبت به تغییرات هورمونی حساس‌تر واکنش نشان می‌دهد. به‌همین دلیل، دو زن با شرایط مشابه ممکن است واکنش‌های کاملاً متفاوتی تجربه کنند. در این میان، نکته مهم این است که درمان تهوع شدید بارداری (هایپرامسیس گراویداروم) باید شخصی‌سازی شده و متناسب با شرایط هر فرد انجام شود.
نشانه‌هایی که نباید نادیده گرفته شوند
اگر تهوع و استفراغ به‌حدی شدید شده که باعث کم‌آبی بدن، کاهش وزن بیش از ۵ درصد، احساس ضعف مداوم، تپش قلب، ادرار تیره یا کاهش تعداد دفعات ادرار شده است، احتمال زیاد با هایپرامسیس گراویداروم مواجه هستیم.
گاهی این حالت آن‌قدر شدید است که حتی فکر کردن به غذا یا بوی آن موجب استفراغ می‌شود. خواب مختل می‌شود، انرژی بدن تحلیل می‌رود و فرد دچار احساس یأس یا افسردگی می‌شود. در چنین شرایطی، مراجعه به پزشک و شروع درمان حرفه‌ای ضروری است.
درمان تهوع شدید بارداری (هایپرامسیس گراویداروم) چگونه انجام می‌شود؟
درمان این بیماری چند مرحله دارد و بسته به شدت علائم، ممکن است از درمان خانگی تا مداخلات دارویی یا بستری در بیمارستان ادامه یابد.
در موارد خفیف تا متوسط، پزشک ممکن است داروهای ضدتهوع مانند «دوکسیلامین»، «پیریدوکسین» یا «متوکلوپرامید» تجویز کند. مصرف این داروها تحت نظر پزشک زنان و با بررسی کامل شرایط بارداری انجام می‌شود.
اگر فرد دچار کم‌آبی یا سوء‌تغذیه شده باشد، معمولاً نیاز به دریافت سرم در بیمارستان، تزریق ویتامین B1 (تیامین)، و تنظیم الکترولیت‌ها وجود دارد.
در شرایط بحرانی، برخی زنان نیاز به تغذیه وریدی یا از طریق لوله معده پیدا می‌کنند. با اینکه این وضعیت نگران‌کننده است، اما با مراقبت پزشکی دقیق قابل کنترل است.
آیا درمان‌های طبیعی هم مؤثر هستند؟
بله، در کنار داروها و مداخلات پزشکی، برخی تغییرات ساده در سبک زندگی می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند. مثلاً خوردن وعده‌های غذایی کوچک اما مکرر، پرهیز از معده خالی، نوشیدن مایعات در فواصل بین غذا، و استراحت کافی می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد.
زنجبیل یکی از گیاهانی است که در بسیاری از مطالعات برای کاهش تهوع بارداری مفید شناخته شده. همچنین رایحه‌های ملایم مثل لیمو یا نعناع گاهی اثر آرام‌بخش دارند. اما تأکید می‌کنیم که حتی این روش‌های به‌ظاهر بی‌ضرر هم باید با مشورت پزشک انجام شوند.
آیا این وضعیت برای جنین خطرناک است؟
در موارد شدید و درمان‌نشده، هایپرامسیس گراویداروم ممکن است باعث اختلال در رشد جنین شود. کاهش دریافت مواد مغذی توسط مادر، مستقیماً بر تغذیه جنین تأثیر دارد. همچنین کم‌آبی شدید می‌تواند خطر زایمان زودرس یا کم‌وزنی نوزاد هنگام تولد را افزایش دهد.
با این حال، اگر درمان به‌موقع و درست انجام شود، اغلب بارداری به‌خوبی ادامه پیدا می‌کند و نوزاد سالم به دنیا می‌آید. پس درمان تهوع شدید بارداری (هایپرامسیس گراویداروم) نه‌تنها برای آرامش مادر، بلکه برای سلامت جنین حیاتی است.
آیا این حالت در بارداری‌های بعدی هم تکرار می‌شود؟
متأسفانه در بسیاری از موارد، زنانی که یک‌بار تجربه هایپرامسیس گراویداروم داشته‌اند، در بارداری‌های بعدی نیز دچار آن می‌شوند. اما آگاهی از این موضوع باعث می‌شود آمادگی ذهنی و جسمی بیشتری برای مقابله وجود داشته باشد. شروع زودهنگام درمان، تغییر رژیم غذایی از قبل از بارداری، و بررسی‌های منظم با پزشک می‌تواند شدت علائم را کنترل کند.
جمع‌بندی
تهوع شدید بارداری تجربه‌ای فراتر از حالت طبیعی است و نباید آن را با تهوع صبحگاهی اشتباه گرفت. وقتی بدن توانایی نگه‌داری مایعات یا غذا را از دست می‌دهد، و مادر دچار کاهش وزن، ضعف، یا علائم کم‌آبی می‌شود، وقت آن است که موضوع را جدی گرفت.
درمان تهوع شدید بارداری (هایپرامسیس گراویداروم) با ترکیبی از دارو، تغذیه مناسب، مایعات، و گاهی بستری انجام می‌شود. حمایت اطرافیان، آرامش روانی و همراهی پزشک در این مسیر نقشی حیاتی دارد. مادرانی که این مسیر دشوار را طی می‌کنند، نیاز به حمایت، توجه و آرامش دارند تا بتوانند از بارداری، حتی با وجود چالش‌ها، تجربه‌ای انسانی و ارزشمند بسازند.
